Türkçede Tekrarlı Yapı Sınıfları

Yazının tamamı için tıklayınız.

Tüm dünya dilleri kendi iç yapılarının el verdiği olanaklar doğrultusunda ifade kabiliyetlerini geliştirme eğilimi gösterirler. Bunun en temel sebebi sınırlı sayıdaki dil malzemesi ile gelişen ve değişen dünyadaki olguları, kavramları anlatabilme ihtiyacıdır. Bununla birlikte diller sahip olduğu yapıları farklı biçimlerde kullanırlar. Bu anlamda tekrarlı yapılar da dilin ifade kabiliyetine esneklik katan unsurlar olarak görev yapmaktadır.

Tekrarlı yapılar Türkçenin en eski dönemlerinden bugüne değin farklı dil birlikleriyle kullanılarak yazıda ve sözde anlamsal-işlevsel çeşitli etkiler sağlamıştır. Dildeki derin yapının yüzey yapıya yaklaşmasını sağlamak, anlama ve anlatıma güç katmak, anlamı belirginleştirmek, söze ve yazıya ahenk katmak tekrarlı yapıların görevlerinden bazılarıdır. Çalışmalarda genelde leksik olarak ele alınan tekrarlı yapıların fonetik, morfolojik ve sentaktik türleri de bulunmaktadır. Leksik olarak ele alınan tekrarlı yapılar Türkçede ikileme, hendiadyoin, tekrar, yineleme vb. terimlerle ifade edilmektedir. Buna ek olarak bu yapılarım kapsamıyla ilgili bir birliğin varlığını da söylemek güçtür.

Bu çalışmada ikileme, hendiadyoin, tekrar, yineleme vb. adlarla anılan kavramı da içerecek şekilde yapısal bağlamda fonetik, morfolojik, leksik ve sentaktik olarak tekrar eden yapılar tekrarlı yapılar olarak ele alınmış ve bu kapsamda tipolojik bir sınıflandırma denemesi yapılmıştır.

(…)

İnsanın doğal bir davranış olarak iletmek istediği bilginin muhatapça doğru ve hızlı bir şekilde algılanmasını ister. Tekrarlı yapıların edimsel olarak en temel etkisi de bu anlamda ortaya çıkmaktadır. Çünkü bir düşüncenin tekrarlı bir şekilde iletilmesi onun aslında bir sefer değil, birkaç sefer iletilmesini sağlamaktadır. Bununla birlikte tekrarların bir diğer edimsel katkısı da iletilen bilginin kalıcılığını sağlamak bakımındadır. İletilerek kalıcı olması istenen bilginin kalıcılığını sağlamak onun tekrar edilmesiyle gerçekleştirilebilir. Bu özellikler temel alındığında Türkçede sesten cümleye kadar olan her türlü iç yapı unsurlarında hızlı ileti gönderme ve kalıcılığı sağlama aracı olan tekrarların kullanılabildiği görülmektedir.

Tüm bunlardan sonra Türkçenin çok girift yapılardan oluşan ve iç yapısının temel özelliklerinden birisini oluşturan tekrarlı yapıların her kategoride ele alınarak ne tiplerde ve hangi usullerde bu tekrarlı yapıların oluştuğunun tespiti, bu tiplerin hangi işlevlere sahip olduğunun belirlenmesi bunlara ek olarak da bunların edimsel katkılarının belirlenmesi önem taşımakla beraber bir gereklilik olarak görülmektedir. Tekrarlı yapıların genel bir çatı olarak ele alınması ve bu çatı altında diğer kullanımı birlikte olan yapıların incelenmesi, dil bağlamında birçok soru ve sorunun çözümü noktasında katkı sağlayacaktır.

• HİRİK, Erkan (2018). “Türkçede Tekrarlı Yapı Sınıfları”, İstanbul Üniversitesi Türkiyat Mecmuası, Cilt 28, Sayı 2, s. 37-65.